Σύμφωνα με την γραπτή παράδοση η Πάτρα ιδρύθηκε από τους Αχαιούς της Σπάρτης, οι οποίοι με επικεφαλής του Πρευγένη και τον υιό του Πατρέα ήλθαν στον χώρο αυτό, όταν εκδιώχθηκαν από τους Δωριείς κατά την κάθοδο των τελευταίων στην Πελοπόννησο τον 11^ο αι. π.Χ., δηλαδή στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής. Ο Πρευγένης με τον Πατρέα συνένωσαν τρεις ιωνικές πολίχνες, την Αρόη, τη Μεσάτι και την Άνθεια, και ίδρυσαν νέα πόλη, τις Πάτρες, που έλαβε το όνομά της από τον Πατρέα.

Με τη βοήθεια των ανασκαφών γίνεται φανερό ότι η Πάτρα πρωτοκατοικείται την Πρωτοελλαδική Περίοδο, δηλαδή την 3^η χιλιετία π.Χ. Κατά την επόμενη Μεσοελλαδική Περίοδο, πρώτο μισό της 2^ης χιλιετίας π.Χ., ιδρύεται ένας ακόμα οικισμός στην περιοχή της. Όμως την πρώτη μεγάλη ακμή της η Πάτρα διέρχεται κατά την επόμενη Υστεροελλαδική ή Μυκηναϊκή Περίοδο (1580 – 1100 π.Χ.). Η πληθώρα των μυκηναϊκών νεκροταφείων και των οικισμών δείχνουν ότι ο πληθυσμός έχει αυξηθεί σημαντικά και έχουν αναπτυχθεί σχέσεις και με άλλες περιοχές. Ο συνοικισμός της Πάτρας στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής αποτελεί μια θρησκευτική ένωση και ίδρυση μιας κοινής λατρείας προς τιμήν της Αρτέμιδος. Ο ναός της Αρτέμιδος τοποθετείται με μεγάλη πιθανότητα στην περιοχή του Βελβιτσίου.

Από τις επόμενες γεωμετρική και αρχαϊκή εποχή λίγα στοιχεία έχουν εντοπιστεί. Αντιθέτως την κλασσική περίοδο (5^ος και 4^ος αι. π.Χ.) φαίνεται ότι γίνεται η οργάνωση της Πάτρας σε πόλη. Την ελληνιστική εποχή, από το 323 – 146 π.Χ., η πόλη απλώνεται προς τη θάλασσα και ο πληθυσμός της μεγαλώνει. Τη μεγαλύτερη, όμως, ακμή στην ιστορία της η Πάτρα διέρχεται κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, όταν το λιμάνι της, εξαιτίας της καταστροφής της Κορίνθου, παίζει πλέον πρωτεύοντα ρόλο στην επικοινωνία Ελλάδας και Ιταλίας. Εξάλλου η ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας το 14 π.Χ. από τον Αύγουστο, δίνει ακόμη μεγαλύτερη ώθηση με την εγκατάσταση ρωμαίων βετεράνων, τη δημιουργία κτηματολογίου, την παροχή προνομίων, την ίδρυση βιοτεχνίας, με σημαντικότερη εκείνη των πήλινων λυχναριών που εξάγονται σχεδόν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, και τη δημιουργία τουλάχιστον δύο βιοτεχνικών ζωνών, την κατασκευή επαρχιακών δρόμων, που την καθιστούν συγκοινωνιακό κέντρο, την επίστρωση των δρόμων της πόλης με λίθινες πλάκες, την ανέγερση ναών και δημοσίων κτιρίων κλπ. Στην Πάτρα εκχωρείται από τους ρωμαίους αυτοκράτορες το δικαίωμα να κόβει και δικά της νομίσματα.

Μεγάλα δημόσια κτίρια και άλλες ευεργεσίες προς την πόλη προσέφεραν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες, όπως το ρωμαϊκό αμφιθέατρο, το ρωμαϊκό υδραγωγείο, το ρωμαϊκό Ωδείο κλπ. Η Πάτρα είναι πλέον μία κοσμοπολίτικη πόλη. Από το τέλος, όμως, του 3^ου αι. μ.Χ. αρχίζει να παρακμάζει, πιθανώς εξαιτίας ενός ισχυρότατου σεισμού που έπληξε ολόκληρη τη Β.Δ. Πελοπόννησο γύρω στα 300 μ.Χ.

Μικρές αναλαμπές υπάρχουν την παλαιοχριστιανική και πρωτοβυζαντινή περίοδο (4^ος –6^ος αι. μ.Χ.), όταν ιδρύονται πάλι νέες βιοτεχνίες. Τότε κατά πάσα πιθανότητα κατασκευάζεται και το βυζαντινό κάστρο στη θέση της αρχαίας ακρόπολης, από τον Ιουστινιανό, το οποίο υπάρχει ως σήμερα, και η πόλη έχει περιορισθεί κοντά στο κάστρο. Στα μέσα του 9^ου αι. μ.Χ. η Πάτρα ακμάζει και έκτοτε ακολουθεί τις τύχες του βυζαντινού κράτους. Από το 1266 ως το 1430 ανήκει στους Φράγκους, ακολούθως στο Βυζάντιο και από το 1458 στους Τούρκους, από το 1687 έως το 1715 στους Ενετούς και πάλι στους Τούρκους μέχρι την Επανάσταση του 1821.

Μετά την απελευθέρωση η Πάτρα αναπτύσσεται ταχύτατα χάρις στο λιμάνι της και το εμπόριο που διεξάγεται μέσω αυτού. Ωραία νεοκλασικά κτίρια κοσμούν την πόλη, της οποίας οι δρόμοι καταλήγουν στη θάλασσα. Αναπτύσσεται και η μεγάλη βιομηχανία με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού. Σήμερα η Πάτρα περιλαμβάνεται μέσα στις σπουδαιότερες ελληνικές πόλεις με την έντονη καλλιτεχνική και πνευματική ζωή.

---

Σύντομη Ιστορία της Πάτρας

    Τα αρχαιότερα ίχνη μόνιμης ανθρώπινης παρουσίας στην Πάτρα ανιχνεύονται στην Πρωτοελλαδική περίοδο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., και έκτοτε ο χώρος της κατοικείται συνεχώς. Από την πρώτη μεγάλη περίοδο ακμής της, τη μυκηναϊκή (1580-1100 π.Χ.), είναι γνωστά τα ονόματα τριών πολιχνών που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της: της Αρόης στη θέση της σημερινής Πάτρας, της Μεσάτιδος στη Βούντενη και της Άνθειας στην περιοχή του Ρίου. Οι Αχαιοί της Λακωνίας με αρχηγούς τον Πρευγένη και το γιο του Πατρέα, μετά την κάθοδο των Δωριέων στην Πελοπόννησο στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής, έρχονται στην Πάτρα και εκδιώκουν τους Ίωνες κατοίκους της, οι οποίοι καταφεύγουν αρχικά στην Αθήνα και από εκεί στη Μικρά Ασία. Έκτοτε η Πάτρα, ευρισκόμενη στην περιφέρεια του ελληνικού χώρου, φαίνεται ότι δε συμμετέχει ενεργά στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο στέκεται στο πλευρό των Αθηναίων και με την προτροπή του Αλκιβιάδη κατασκευάζει μακρά τείχη από την ακρόπολη ως το λιμάνι της. Όταν το 280 π.Χ. πρωτοστατεί στην ίδρυση του Β/ Αχαϊκού Κοινού, τότε που για πρώτη φορά η πρωτοβουλία των πολιτικών κινήσεων μεταφέρεται από την Ανατολική στη Δυτική Αχαΐα, διέρχεται τη δεύτερη ακμή της. Αλλά την τρίτη και μεγαλύτερη περνά κατά τα ρωμαϊκά χρόνια όταν, μετά την καταστροφή της Κορίνθου το 146 π.Χ., το λιμάνι της γίνεται η πύλη επικοινωνίας με τη Δύση, και το 14 π.Χ. ο Αύγουστος ιδρύει εδώ ρωμαϊκή αποικία. Η νέα πολυεθνική πόλη καθίσταται αυτόνομη με δικαίωμα κοπής δικού της νομίσματος. Κατασκευάζονται μεγάλα δημόσια οικοδομήματα και δημόσια έργα (ναοί, αγορά, Ωδείο, αμφιθέατρο, λιμάνι, δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγείο, κλπ.), τα γεωργικά και βιοτεχνικά της προϊόντα εξάγονται παντού και η ύπαιθρός της με την εφαρμογή ειδικού κτηματολογίου οργανώνεται με αγροικίες. Έχουν βρεθεί σημαντικότατα ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά ψηφιδωτά, η πλουσιότερη συλλογή στην Ελλάδα, και θα στεγαστούν σύντομα σε νέο Μουσείο.
    Σύμφωνα με την παράδοση, στην Πάτρα μαρτύρησε ο Απόστολος Ανδρέας, ο προστάτης Άγιος της πόλης. Από το πρωτοβυζαντινό παρελθόν της πόλης οι ανασκαφές των τριάντα τελευταίων ετών έφεραν στο φως δημόσια λουτρά και λείψανα χριστιανικών βασιλικών. Ο ισχυρός σεισμός του 300 μ.Χ., και αργότερα οι βαρβαρικές επιδρομές στέκονται η αφορμή για την παροδική παρακμή της πόλης. Γύρω στο 805 η πόλη σώθηκε από επίθεση Σλάβων που ήταν εγκατεστημένοι στην πλησιόχωρη ύπαιθρο. Η επανάσταση των Σλάβων κατεστάλη δυναμικά από την κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία, και κατά την παράδοση με θαύμα του Αγίου Ανδρέα. Η επισκοπή της Πάτρας, αρχικά υπό την επισκοπή της Κορίνθου, προήχθη τότε σε μητρόπολη. Με την πόλη συνδέεται το όνομα του περίφημου βυζαντινού λογίου και ανθρωπιστή, Αρέθα επισκόπου Καισαρείας, ο οποίος γεννήθηκε στην Πάτρα στα μέσα του 9ου αι.
    Μετά την κατάληψη της Πάτρας από τους Λατίνους το 1205, η πόλη αποτέλεσε βαρωνία υπό το Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Γύρω στο 1207 ιδρύθηκε η λατινική αρχιεπισκοπή στην πόλη. Το 1267 η βαρωνία πουλήθηκε από τον τελευταίο βαρώνο στον αρχιεπίσκοπο της Πάτρας για 16.000 χρυσά νομίσματα. Έκτοτε οι λατίνοι αρχιεπίσκοποι διοίκησαν την Πάτρα ως αυτόνομοι άρχοντες. Ταυτόχρονα το ενδιαφέρον των Βενετών για την πόλη αυξανόταν και την κατέλαβαν για σύντομο χρονικό διάστημα. Επανήλθε στους Βυζαντινούς όταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ/ Παλαιολόγος, δεσπότης του Μυστρά, την κατέλαβε το 1430. Η πόλη παραδόθηκε στον Μωάμεθ Β/ τον Πορθητή στις 15 Μαΐου 1458.
     Κατά την Τουρκοκρατία η Πάτρα συμμετείχε στην επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά). Η επανάσταση κατεστάλη βίαια στις 13 Απριλίου, ημέρα της Μ. Παρασκευής. Η πόλη κάηκε και το 1779 από τους Τουρκαλβανούς. Η συμβολή της στην Επανάσταση του 1821 ήταν σημαντική. Η εφορεία της Πελοποννήσου της Φιλικής Εταιρείας είχε έδρα της την Πάτρα. Στις 22 Μαρτίου 1821 επαναστατήσαντες Έλληνες μαζί με τους κατοίκους της Πάτρας συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου, όπου ο μητροπολίτης Γερμανός έψαλε τρισάγιο υπέρ εκείνων οι οποίοι θα έπεφταν στον αγώνα και προσευχήθηκε υπέρ του Αγώνα. Οι αγωνιστές ορκίσθηκαν τον υπέρ πίστεως και πατρίδος όρκο.
     Ένα έτος μετά την απελευθέρωση της πόλης, καταρτίσθηκε με εντολή του Ιωάννη Καποδίστρια το πρώτο "σχέδιο πόλεως" (1829) με ομοιόμορφο ορθογώνιο κάναβο κατά το ιπποδάμειο σύστημα από τον κερκυραϊκής καταγωγής μηχανικό Σταμάτιο Βούλγαρη. Λίγα χρόνια μετά το τέλος της επανάστασης και τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ελληνικού κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα (1834), η Πάτρα μεταμορφώνεται ραγδαία σε σημαντικό αστικό και οικονομικό κέντρο, με αξιόλογη κοινωνική οργάνωση και υψηλό επίπεδο πολιτιστικής ζωής. Η ανάπτυξη αυτή βοήθησε την πόλη να ζήσει την πιο γοητευτική της περίοδο, τη λεγόμενη “Belle epoque” από το 1900 ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Γι' αυτή της την ακμή χρειάστηκαν προϋποθέσεις που έλειψαν από τις άλλες ελληνικές πόλεις, όπως η έντονη εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητά της με βασικό άξονα την εξαγωγή της σταφίδας και η συνεχής επικοινωνία με τα νησιά του Ιονίου και την Ιταλία.
     Η Πάτρα του 1900 διαιρείται, όπως και η σημερινή, στην Άνω και στην Κάτω Πόλη. Το κάστρο της πόλης υψώνεται σε πρόβουνο του Παναχαϊκού, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης και κτίστηκε πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 6ου αι., μετά το σεισμό του 551 που έπληξε την περιοχή. Στις εξωτερικές όψεις των τειχών έχουν ενσωματωθεί μαρμάρινοι δόμοι, σπόνδυλοι κιόνων και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη, προερχόμενα από κτήρια της αρχαιότητας. Η Κάτω Πόλη αναπτύχθηκε μετά την απελευθέρωση στην πεδιάδα, κατά μήκος της ακτής. Κέντρο της είναι η πλατεία Γεωργίου Α/, όπου βρίσκεται το δημοτικό θέατρο "Απόλλων", έργο του Ε. Ziller (1872). Ο ναός του Αγίου Ανδρέα βρίσκεται στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 18ου αι. Ο ναός επισκευάστηκε από τους Βενετούς γύρω στα 1700 και ισοπεδώθηκε από τους Τουρκαλβανούς την εποχή των Ορλωφικών (1770). Στη θέση του κτίστηκε το 1836 από τον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου ο λεγόμενος σήμερα "μικρός ναός" του Αγίου Ανδρέα, ενώ δίπλα του ο σύγχρονος μεγάλος ναός άρχισε να κτίζεται το 1908. Η Παντάνασσα στην Κάτω Πόλη (1857-1859), έργο των Καυταντζόγλου και Φρεαρίτη, ο Αγγλικανικός ναός του Αγίου Ανδρέα (1872) στην ομώνυμη οδό, και ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού στην οδό Μαιζώνος αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της εποχής. Στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου της Ακρόπολης είναι κτισμένη κάπως άτακτα η Άνω ή Παλιά Πόλη. Εκεί υπήρχαν οι παραδοσιακές κατοικίες των Πατρινών προκρίτων, του Ρούφου, του Παπαδιαμαντοπούλου, καθώς και το παλιό δημοτικό νοσοκομείο, που κτίστηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Hansen και θεμελιώθηκε από τον Όθωνα το 1857. Από τις όμορφες κατοικίες της εποχής αυτής, αρχοντικά της πόλης και επαύλεις των προαστίων, ελάχιστες σώζονται σήμερα.
     Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών στεγάζεται σε παλιά ιδιωτική οικία, δωρεά του Καραμανδάνη, στη γωνία των οδών Αράτου και Μαιζώνος 14 παρά την πλατεία Όλγας. Στις πέντε αίθουσές του εκτίθενται αντιπροσωπευτικά δείγματα όλης της αρχαίας ιστορίας της Πάτρας και της ευρύτερης περιοχής της. Χαρακτηριστικότερα από τα ευρήματά του είναι το μαρμάρινο αντίγραφο της Αθηνάς Παρθένου του Φειδία, τρία εναέτια πρωτότυπα γλυπτά με παράσταση Αμαζονομαχίας από το ναό της Τρικλαρίας Αρτέμιδος, ρωμαϊκό ψηφιδωτό δάπεδο με παραστάσεις Μουσικών και Αθλητικών Αγώνων, χαρακτηριστικά πήλινα, μεταλλικά και άλλα αντικείμενα όλων των περιόδων της, ταφικά σύνολα της ελληνιστικής περιόδου και μια εξαιρετική συλλογή γυάλινων ρωμαϊκών αγγείων.
     Στην Πάτρα γεννήθηκαν ο Κωστής Παλαμάς, ο γλύπτης Μέμος Μακρής και ο συνθέτης Λιόλιος. Ένα αξιόλογο πολιτιστικό στοιχείο της σύγχρονης πόλης είναι το ετήσιο καρναβάλι, παράδοση η οποία εισήχθη από την Ιταλία τον περασμένο αιώνα. Το λιμάνι της Πάτρας, όπως και στο παρελθόν, αποτελεί και σήμερα την εμπορική και τουριστική πύλη της Ελλάδας προς την Δύση, ενώ στην ανάπτυξη της πόλης σημαντικό ρόλο παίζουν οι εμπορικές και πολιτιστικές επαφές της με την Ιταλία.

 

Η πόλη της Πάτρας παρουσιάζει μια συνεχή ιστορική εξέλιξη επί 4.000 χρόνια. Οι αναφορές που πιστοποιούν το γεγονός αυτό είναι πολλές και ποικίλες. Ο κ. Τριανταφύλλου, πρώην δήμαρχος Πατρών στο βιβλίο του: ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΠΑΤΡΩΝ αναφέρει: "Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσαι διατυπώσεις είναι εκείναι εκ μικρών ανασκαφών, επ' ευκαιρία αποχωματώσεων δι' ανέγερσιν οικοδομών κατά τα τελευταία έτη. Ευρέθησαν μυκηναϊκαί αρχαιότητες εις την οδό Γερμανού - άρα αυτή η πόλις, όχι τα προάστεια μόνον, έχει αρχαιοτάτην ζωήν, κατωκείτο συνεχώς - ευρέθησαν παλαιοχριστιανικαί αρχαιότητες πολλαί, πρώϊμοι βυζανιναί, πολλαί Ελληνιστικαί, δηλ. των χρόνων της Αχαϊκής Συμπολιτείας κ.ά..."

Ο Παυσανίας (2ος μ.χ. αιώνας) θεωρεί πυρήνα της πόλης τους παλιούς αγροτικούς συνοικισμούς: Αρόη (στην περιοχή του σημερινού Κάστρου), Ανθεια (στην περιοχή της Εγλυκάδας) και Μεσάτις (στις περιοχή του Γηροκομείου). Βρήκε τόσο φτωχό και κοινό το μυθολογικό παρελθόν του τόπου, ώστε δεν έκρινε άξιο να το υποβάλει σε έλεγχο, όπως συνηθίζει να κάνει προκειμένου για ενδιαφέρουσες τοπικές παραδόσεις:

Ο οικιστής της Αρόης (του συνοικισμού που χρησίμεψε ως ο πυρήνας της Πάτρας των ιστορικών χρόνων, με την ακρόπολη στο σημερινό Κάστρο), ο Εύμηλος, διδάχτηκε ο ίδιος από τον Ελευσίνιο Τριπτόλεμο την καλλιέργεια των δημητριακών και με τη βοήθεια του την εισήγαγε στον τόπο, ο οποίος έτσι άρχισε νωρίς να βγαίνει από την βαρβαρότητα (14 π.χ. αιώνας).

Τις τρείς αυτές αγροτικές κοινότητες βρήκαν οι Αχαιοί όταν ήρθαν στη χώρα και ανάγκασαν τους παλιούς Ιωνες κατοίκους της να εκπατριστούν. Στην Αρόη ήρθε από την Σπάρτη ο Πατρεύς, αχαιός από εκείνους που προτίμησαν να εκπατριστούν και όχι να συνεργαστούν με τους καταχτητές Δωριείς. Ο Πατρεύς έγινε ο επώνυμος οικιστής της Πάτρας συνενώνοντας πολιτικά επτά αγροτικούς συνοικισμούς της περιοχής με πυρήνα την κατόπιν ακρόπολη και την επί αυτή Αρόη. Η πολιτική αυτή ένωση, με την οποία ο Παυσανίας τελειώνει τη διήγησή του για το "απώτερο παρελθόν" της Πάτρας πιστεύεται πως χρονολογικά δεν είναι παλαιότερη από την εποχή του Πεισιστράτου (550 π.Χ.).

Το 800 π.Χ., η Πάτρα μαζί με άλλες πόλεις της Αχαίας ίδρυσαν την "Αχαϊκή Συμπολιτεία". Στη μεγάλη αυτή ομοσπονδιακή οργάνωση, η οποία γρήγορα απλώθηκε και έξω από τα όρια της Αχαίας, ο ρόλος της Πάτρας παρέμεινε ηγεμονικός.. Ο χαρακτήρας της "Αχαϊκής Συμπολιτείας" ήταν στην αρχή καθαρά θρησκευτικός και από το 280 π.Χ. έγινε και πολιτική, στρατιωτική οργάνωση με στόχο την άμυνα κατά των κοινών εχθρών. Από το 146 π.Χ. η Πάτρα, όπως και όλη η Ελλάδα, υποδουλώνεται στους Ρωμαίους. Από εδώ αρχίζει μια περίοδος ακμής για την Πάτρα, όπου έτυχε ιδιαίτερης εύνοιας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. (Αύγουστος, Ανδριανός). Τα αυτοκρατορικά χρόνια είναι η πρώτη χρυσή εποχή της ιστορίας της πόλης. Ο Αύγουστος εξετίμησε ως πλεονεκτική τη θέση της για την επικοινωνία με την Ιταλία και εγκατέστησε Ρωμαίους παλαίμαχους ως αποίκους, ενώ παράλληλα διευκόλυνε την εγκατάσταση στην Πάτρα πολυάριθμων κατοίκων παρακμασμένων αχαϊκών πολιτειών. Ηδη η πόλη έχει αρχίσει να επεκτείνεται προς την νοτιοδυτική κατεύθυνση όπου υπήρχε και το τότε λιμάνι (στη σημερινή θέση του ναού του Απόστολου Ανδρέα).

Ο Νέρωνας έκανε διάφορες δωρεές και έκτισε αρκετά οικοδομήματα στην πόλη, όπως η αγορά και το Ωδείο, ερείπια των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. Τον 2ο μ.Χ. αιώνα αναφέρεται ως μια από τις πρώτες πόλεις, πολυάνθρωπη και πλούσια. Μετά το 300 μ.Χ. η πόλη δεινοπάθησε, όχι μόνο από τους πειρατές αλλά και από ισχυρούς σεισμούς. Τον 9ο αιώνα η Πάτρα είναι μια πλούσια εμπορική πόλη με αρκετό πληθυσμό.

Από το 1204 και έπειτα δέχεται αλλεπάλληλα, πολλούς κατακτητές. Κατά τη Δ' Σταυροφορία (1204) υποδουλώθηκε στους Φράγους και ιδρύθηκε ανεξάρτητη φραγκική βαρωνία με ονομασία "το Πριγκιπάτο της Αχαϊας" και πρωτεύουσα την Ανδραβίδα. Το 1360 υπάγεται στην κοσμική εξουσία του Πάπα, όπου παρατηρείται ανάπτυξη της υφαντουργίας με πάρα πολλά υφαντουργεία (κύρια των μεταξωτών) και ταπητουργεία, στα οποία εργάζονταν χιλιάδες άνδρες και γυναίκες. Φημισμένα ήταν τα μεταξωτά και λινά υφάσματα, καθώς επίσης και τα πολύχρωμα χαλιά. Γενικά η Πάτρα ήταν ένα από τα σπουδαιότερα βιοτεχνικά και εμπορικά κέντρα της Βυζαντινής και Φραγκικής εποχής. Κατόπιν υποδουλώνεται στους Τούρκους (1460), που κατέχουν την πόλη μέχρι την απελευθέρωσή της το 1828, εκτός από ένα μικρό διάστημα (1687-1715) που βρίσκεται υπό Ενετική κατοχή (Μοροζίνης).

Μέχρι την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Πάτρα καταλάμβανε μόνο τη λεγόμενη "Ανω Πόλη", και μόλις κατά τους τελευταίους προεπαναστατικούς χρόνους σημειώθηκε μικρή επέκταση δυτικά μέχρι περίπου τη σημερινή οδό Καραϊσκάκη. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας εμφανίστηκαν σποραδικά κατοικίες μεταξύ της πόλης και του λιμανιού, που ανήκαν κυρίως στους Τούρκους. Στην επανάσταση του 1769 (Ορλωφικά) η Πάτρα παραδίνεται στις φλόγες, γεγονός που γυρίζει την οικονομία της πολύ πίσω

Στα 1835 το λιμάνι της Πάτρας μαζί με άλλα της περιοχή, συγκέντρωνε το μεγαλύτερο αριθμό ξένων πλοίων. Από εδώ και εμπρός και μέχρι πριν από τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, η ανάπτυξη της Πάτρας είναι συνεχής και γρήγορη. Η ανάπτυξη αυτή προσελκύει πολλούς από τους κατοίκους της ενδοχώρας για εργασία και εγκατάσταση. Δημιουργούνται βιοτεχνίες βαμβακοκλωστικής, οινομποιϊας, χαρτοποιϊας κλπ. Πλούσια πηγή στην οικονομία της πόλης είναι η εξαγωγή σταφίδας. Ο χαρακτήρας της πόλης γίνεται έντονα εμπορικός - μεταπρατικός. Αν και η γοργή ανάπτυξη της Αθήνας έχει αρχίσει, ο ρυθμός ανάπτυξης της πόλης δεν μειώνεται. Αντίθετα, λόγω της συγκέντρωσης εμπορικής δραστηριότητας, αυξάνεται (με μέσο ετήσιο ρυθμό 2.25%), και η πόλη αρχίζει να παίρνει ένα έντονο αστικό χαρακτήρα.

Μετά το τέλος του εμφυλίου και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η οικονομία της πόλης φθίνει, κύρια λόγω του υδροκεφαλισμού του δίδυμου Αθήνας-Πειραιά. Στη δεκαετία 1950-60 το πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας, μόλις φαίνεται να συγκρατεί τη φυσική του αύξηση (γύρω στο 0.8% ετήσια). Η πόλη θα ξαναβρεί θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης κατά τα τέλη της δεκαετίας του '70, αρχές του '80, κύρια λόγω της έντονης κίνησης του λιμανιού της, της γεωγραφικής της θέσης και της ίδρυσης του Πανεπιστημίου Πατρών και του Περιφερειακού Νοσοκομείου.
 

Πάτρα. Πρωτεύουσα του Νομού Αχαϊας. Το όνομά της το οφείλει στον Πατρέα, ηγεμόνα των Αχαιών. Είναι μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Ελλάδας και η μεγαλύτερη της Πελοποννήσου. Είναι τέταρτη σε σειρά πληθυσμιακής ιεραρχίας στην Ελλάδα, μετά την Αθήνα, τον Πειραιά και την Θεσσαλονίκη, με 160.000 περίπου κατοίκους. Σπουδαίος συγκοινωνιακός κόμβος διαθέτοντας το μεγαλύτερο λιμάνι στην Δυτική Ελλάδα το οποίο συνδέει τη χώρα μας με την Ιταλία και την Πελοπόννησο με τα Ιόνια νησιά.

Η πόλη αρχίζει από την παραλία και φθάνει ως τους πρόποδες του Παναχαϊκού. Σε γενικές γραμμές μπορεί να χωρισθεί σε δύο μεγάλα ευδιάκριτα τμήματα την "πάνω πόλη" και την "κάτω πόλη" που ξεχωρίζει με τη ορθογων ισμένη ρυμοτομία της και τις πολλές πλατείες. Η παλιά πάνω πόλη, στα πόδια του φράγκικου κάστρου, διατηρεί ακόμα αρκετά νεοκλασικά σπίτια. Αρκετά αρχοντικά διατηρεί και η κάτω πόλη, δημιουργήματα φημισμένων αρχιτεκτόνων, όπως το Δημοτικό Θέατρο του Τσίλλερ, αρχοντικά του Κλεάνθη, κα.

Στην κάτω πόλη, και στην Νότια είσοδό της υψώνεται μεγαλόπρεπος ο ιερός Ναός του Αγίου Ανδέα, του πολιούχου της. Δίπλα του σώζεται παλαιότερη εκκλησία που είχε κτισθεί στη θέση της καταστραμμένης απ' τους Τούρκους βυζαντικής εκκλησίας. Απ' εδώ ο πεζόδρομος των Τριών Ναυάρχων οδηγεί στα Ψηλά Αλώνια, μια όμορφη μεγάλη πλατεία, με λιγνόκορμους φοίνικες και ηλιακό ρολόϊ.

Στην Πάτρα υπάρχει αρχαιολογικό μουσείο με σημαντικά ευρήματα, Δημοτική Πινακοθήκη και μουσείο Τύπου. Πάνω από το κέντρο της πόλης κυριαρχεί ο ερειπωμένος όγκος του φράγκικου κάστρου, διαμορφωμένου σήμερα σε κήπο. Απ' εδώ φαίνεται όλη η πόλη, η θάλασσα και η απέναντη ακτή της Στερεάς Ελλάδας, διαμορφώνοντας μία ιδιαίτερης ομορφιάς ανάγλυφο σύνολο.

Το περίφημο καρναβάλι της πόλης, δείγμα φαντασίας, χιούμορ και κεφιού των κατοίκων της, συγκεντρώνει κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες και είναι παγκόσμια γνωστό.

Τα ήσυχα καφενεδάκια, οι κάθε είδους ταβέρνες, η ζωηρή κίνηση στους δρόμους απ' τους κατοίκους, τους ξένους και τους περαστικούς ταξιδιώτες συμπληρώνουν την εικόνα αυτής της όμορφης πόλης.
 

Η Πάτρα βρίσκεται στο ΒΔ άκρο της Πελοποννήσου. Κτισμένη σε δύο επίπεδα, ανάμεσα στον Πατραϊκό κόλπο και στο Παναχαϊκό όρος. Είναι η πρώτη πόλη του σύγχρονου Ελληνικού κράτους που απέκτησε πολεοδομικό σχέδιο. Στις 5 Δεκεμβρίου 1826, ο Σταμάτης Βούλγαρης, μηχανικός του γαλλικού στρατού, ανέλαβε να ετοιμάσει το σχέδιο της νέας πόλης των Πατρών και στις 26 του Γενάρη 1829 το υπέβαλε στον Κυβερνήτη Καποδίστρια, ο οποίος και το ενέκρινε.

Ο Βούλγαρης εφάρμοσε τον ορθογωνικό τύπο στο ρυμοτομικό πλέγμα της Πάτρας. Το σχέδιο χωρίστηκε σε δύο ενότητες, στο σχέδιο της κάτω πόλης και στο σχέδιο της άνω πόλης, με διαφορετική διάταξη των ορθογωνίων. Χαρακτηριστικό του σχεδίου είναι ότι ο Βούλγαρης δεν αρκέστηκε να χαράξει τις εξωτερικές οικοδομικές γραμμές, αλλά συγχρόνως χάραξε και τις εσωτερικές οικοδομικές γραμμές κάθε τετραγώνου. Ετσι καθορίζει τον εσωτερικό ακάλυπτο χώρο, που θα αποτελείται από τις υποχρεωτικές αυλές των οικοδομών. Εδω χρειάζεται να σημειωθεί ότι χρειάστηκε να περάσουν 126 χρόνια από τον καιρό του Βούλγαρη για να γίνει στην Ελλάδα νόμος που να κάνει υποχρεωτική την τήρηση αυτού του ακάλυπτου χώρου από τον καθένα που θέλει να οικοδομήσει.

Το σχέδιο τροποποιήθηκε το 1858, και αυτό είναι τελικά που εφαρμόστηκε. Η κάτω πόλη αποτελεί ένα κανονικό ορθογώνιο, διαστάστεων περίπου 500 επί 1.000 μέτρα.. Η πλατεία Γεωργίου έγινε διπλάσια απ' ότι προέβλεπε το σχέδιο και καταργήθηκαν δύο άλλες πλατείες, η μία στην οδό Γούναρη και η άλλη στην Κολοκοτρώνη, ενώ οι δύο που απόμειναν άλλαξαν λίγο θέση.

Κάτω από την πίεση ισχυρών οικονομικών συμφερόντων ανοίχτηκαν νέοι δρόμοι, δημιουργήθηκαν νέα οικοδομικά τετράγωνα, κάτω από την οδό Αγίου Ανδρέα, όπου προβλέπετο χώρος πρασίνου. Ακόμα και οι στοές, που προβλέποντο για όλους τους δρόμους, καταργήθηκαν σε αρκετούς, όπως στην Καραϊσκάκη, Γούναρη, Ρήγα Φεραίου, κα. Αρκετές αλλαγές έγιναν και στην πάνω πόλη που είχαν δημιουργηθεί τεράστια οικοδομικά τετράγωνα.

Ομως ο κόσμος, κύρια οι κάτοικοι της άνω πόλης, δεν αποφάσιζαν να κατοικήσουν την κάτω πόλη, που ήταν ένας αμπελώνας διαρρεόμενος από πολλά ρυάκια. Χρειάστηκαν νομοθετικά μέτρα, για να εγκαταλείψουν οι κάτοικοι την άνω πόλη αλλά ακόμα και τότε έχτιζαν όχι σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο. Μόλις επί δημαρχείας Γ. Ρούφου (1872) αφού η αστυνομία γκρέμισε 1.000 περίπου αυθαίρετα καλύβια στην κάτω πόλη, άρχιζε να εφαρμόζεται το σχέδιο.

Ομως η ανάπτυξη της πόλης στους νεώτερους χρόνους, δεν υπήρξε προγραμματισμένη. Από έκτατες συνθήκες εισροής πληθυσμού δημιουργήθηκαν νέες συνοικίες (Κρητικά, Προσφυγικά). Ετσι η επέκταση της πόλης, απλώς νομιμοποίησε αυθαίρετες κατασκευές χωρίς πρόβλεψη για τις δημιουργημένες νέες ανάγκες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το 40% των κατοικιών της να βρίσκονται εκτός σχεδίου, η δε πόλη να αναπτύσσεται και να επεκτείνεται χωρίς ουσιαστικό έλεγχο. Η σημερινή πόλη παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά και τις αντινομίες ενός αναπτυσσόμενου ελληνικού αστικού κέντρου.

Η θέση της Πάτρας ως πλησιέστερου σημαντικού ηπειρωτικού λιμένος προς τη Δυτική Ευρώπη, ως αστικού κέντρου υπερτοπικής κλίμακας και συγκοινωνιακού κόμβου, ευνόησε τη χρησιμοποίησή της από τους τουρίστες, είτε ως σημείο εισόδου - εξόδου, είτε ως σημείο διέλευσης. Γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την πολεοδομική της διαμόρφωση, μιας και το λιμάνι, η σιδηροδρομική γραμμή και ο σταθμός, καταλαμβάνουν σημαντικό, αν όχι ολόκληρο μέρος, από την παραλία της πόλης, και που σε συνδιασμό με την ύπαρξη των βιομηχανιών στα νοτιοδυτικά παράλια (Ακτή Δυμαίων) καθιστούν την Πάτρα μια "παραθαλάσσια πόλη χωρίς θάλασσα".

Ετσι περιορισμένη η πόλη από τη μια πλευρά από τη θάλασσα και από την άλλη από το λόφο του Κάστρου (υπωρείες Παναχαϊκού με μεγάλες κλίσεις) αναπτύσσεται κατά μήκος δύο αξόνων: τον κυρίαρχο Βορρά - Νότου και τον Βορειοδυτικό - Νοτιοανατολικό, ενώ οι γύρω οικισμοί υφίστανται έντονη την επιρροή της αστικοποίησης της περιοχής.

Διαθέτει ένα αρκετά ισχυρό και πυκνοδομημένο κέντρο, σε αντίθεση με το γεγονός ότι η έκταση που καταλαμβάνει το Σχέδιο Πόλεως, σε συνδυασμό με τον πληθυσμό της, είναι δυσανάλογα μεγάλη. Το σύστημα δόμησης είναι το συνεχές με κύριο χαρακτηριστικό τους υψηλούς συντελεστές δόμησης (κυρίως στο κέντρο) και τους μικρού πλάτους δρόμους. Τα παλιά σπίτια δίνουν τη θέση τους στις πολυκατοικίες, ενώ αδύναμη η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να επέμβει καθοριστικά για να διατηρήσει τον κτιριολογικό χαρακτήρα της πόλης, με αποτέλεσμα υπέροχα νεοκλασσικά κτίρια να καταστρέφονται λόγω ανυπαρξίας ουσιαστικών μέτρων διατήρησής

Το λιμάνι ανέκαθεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της πόλης. Κατά τον προηγούμενο αιώνα γνώρισε μία περίοδο μεγάλης άνθησης σαν κέντρο σταφιδεμπορίου. Τα πλεονεκτήματα γεωγραφικής θέσης του επεφύλαξαν μια εκτεταμένη περίοδο ακμής, που σημάδεψε τη ζωή της Πάτρας και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της τοπικής οικονομίας.

Στη συνέχεια, η κάμψη και παρακμή του σταφιδεμπορίου, συμπαρέσυρε και το λιμάνι σε μία περίοδο στασιμότητας και αργότερα παρακμής, που έγινε ιδιαίτερα έντονη τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Ομως η ανάπτυξη των πορθμειακών μεταφορών, οδήγησε σε μία νέα περίοδο ακμής που άρχισε τη δεκαετία του 1960 και συνεχίζεται και σήμερα με πολύ θετικές προοπτικές.

Το χαρακτηριστικά του λιμανιού σε όλη την περίοδο του μεσοπολέμου μέχρι και τις αρχές του Β΄ παγκόσμιου πόλεμου ορίζουν ένα εύρωστο λιμάνι με έντονη εμπορευματική δραστηριότητα. Υπήρχε ναυτική σύνδεση των Πατρών με όλη σχεδόν τη Δυτική Ελλάδα καθώς και με την Ιταλία και Αλβανία.

Ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος δημιουργεί μία τομή που ακολουθείται από μία φάση απραξίας και αναδιοργάνωσης μετά την απελευθέρωση. Από το 1951 -52 αρχίζει πάλι να ανακτά σημαντική εμπορευματική δραστηριότητα στα πλαίσια των αλλαγμένων μεταπολεμικών συνθηκών. Από το τέλος της δεκαετίας του ΄50 δρομολογούνται οι συνθήκες που καθόρισαν το σημερινό χαρακτήρα του λιμανιού.

Μέσα στα τελευταία 30 χρόνια, τόσο η Πάτρα όσο και το λιμάνι της άλλαξαν δραστικά. Ιδιαίτερες αλλαγές στον χαρακτήρα του λιμανιού έγιναν και τα τελευταία τρία χρόνια οι οποίες οφείλονται κυρίως στην πρόσφατη κρίση των Βαλκανίων, όπου οι προτιμήσεις τουριστικών και εμπορευματικών ροών άλλαξαν δραστικά.

Οι ριζικές διαφοροποιήσεις, που οφείλονται σε τοπικές συνθήκες και σε γενικότερες πανελλήνιες εξελικτικές τάσεις, έκαναν το λιμάνι πράγματι "αγνώριστο". Ως χρονολογία ορόσημο μπορεί να χαρακτηριστεί το 1960 γιατί είναι η χρονιά εκείνη που δρομολογείται το πρώτο οχηματαγωγό πλοίο (ferry-boat) στη γραμμή Ελλάδας - Ιταλίας.. Ηταν το οχηματαγωγό "Εγναντία" και το παρθενικό του ταξίδι χαιρετίστηκε με μουσική και πυροτεχνήματα. Η γραμμή αυτή ξεκίνησε με μία συνεργασία της ελληνικής ΕΛΜΕΣ (Ελληνικαί Μεσογειακαί Γραμμαί Α.Ε.) και της ιταλικής Adriatica di Navigazione S.p.A., η οποία το επόμενο χρόνο δρομολόγησε και το νεοναυπηγημένο "Αππία".

Η θέση της Πάτρας ως πλησιέστερου σημαντικού ηπειρωτικού λιμένος προς τη Δυτική Ευρώπη, ως αστικού κέντρου υπερτοπικής κλίμακας και συγκοινωνιακού κόμβου, ευνόησε τη χρησιμοποίησή της από τους τουρίστες, είτε ως σημείο εισόδου - εξόδου, είτε ως σημείο διέλευσης. Γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την πολεοδομική της διαμόρφωση, μιας και το λιμάνι, η σιδηροδρομική γραμμή και ο σταθμός, καταλαμβάνουν σημαντικό, αν όχι ολόκληρο μέρος, από την παραλία της πόλης, και που σε συνδιασμό με την ύπαρξη των βιομηχανιών στα νοτιοδυτικά παράλια (Ακτή Δυμαίων) καθιστούν την Πάτρα μια "παραθαλάσσια πόλη χωρίς θάλασσα".

Σήμερα, το λιμάνι αποτελεί τη σημαντικώτερη τερματική εγκατάσταση θαλάσσιων μεταφορών της Δυτικής Ελλάδας και το σημαντικώτερο σημείο πορθμειακής σύνδεσης της χώρας με την Ιταλία, ενώ ο ρόλος του στο δίκτυο των εσωτερικών ακτοπλοϊκών συνδέσεων με τα νησιά του Ιονίου έχει αποδυναμωθεί, μετά την ανάπτυξη του λιμανιού της Κυλλήνης ως κύριου σημείου συνδέσεως της Ζακύνθου και της Κεφαλλονιάς.

Οι εξελίξεις της διεθνούς μεταφορικής αγοράς στην ευρύτερη περιοχή της Αδριατικής και των Βαλκανίων, αναδικνύουν και αναβαθμίζουν το ρόλο του λιμανιού της Πάτρας στο διεθνές δίκτυο των μεταφορών. Η κρίση των Βαλκανίων έχει σαν αποτέλεσμα την εκτροπή πολύ σημαντικού τμήματος του διεθνούς εμπορίου της χώρας στη θαλάσσια οδό εξυπηρέτησης. Ενώ το ποσοστό του διεθνούς εμπορίου της χώρας που εξυπηρετείται οδικά παραμένει σταθερό στην τάξη του 7-8% ετησίως, η κατανομή των φόρτων μεταξύ θαλάσσιου δρόμου της Αδριατικής και των χερσαίων διαδρομών, έχει μεταστραφεί, από 80-20% περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980, σε 50-50% για το 1993. Από τον φόρτο αυτό, το 1993 η Πάτρα εξυπηρετεί περίπου το 80%, ενώ η Ηγουμενίτσα το υπόλοιπο 20%.

Οι προβλέψεις συγκλίνουν στο ότι ακόμα και μετά την αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας στα Βαλκάνια, θα παραμείνει εξυπηρετούμενο από τη θαλάσσια οδό το μεγαλύτερο μέρος από την εκτραπείσα κίνηση. Οι προβλεπόμενοι φόρτοι για το 2010 ανέρχονται σε 190.000 - 280.000 φορτηγά, 280.000 - 300.000 ιδιωτικά αυτοκίνητα, 10.000 λεωφορεία, 40.000 δίκυκλα και 1.700.000 επιβάτες το χρόνο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1992 τα αντίστοιχα νούμερα ήσαν: 948.226 επιβάτες, 110.999 φορτηγά, 6.806 λεωφορεία, 153.096 επιβατικά και 17.883 δίκυκλα.
 

Το Πατρινό Καρναβάλι είναι η μεγαλύτερη εκδήλωση της χώρας στο είδος της, μία από τις μεγαλύτερες - σε ορισμένες παραμέτρους της - στον κόσμο και από τα σημαντικότερα καρναβάλια της Ευρώπης. Εχει ιστορία πάνω από 160 χρόνια και η αρχή του ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα, όπου υπάρχει η εκτίμηση ότι ο πρώτος αποκριάτικος χορός έγινε στο σπίτι του έμπορα Μερέτη. Το Καρναβάλι ωστόσο άρχισε ν' αποκτά τα πρώτα στοιχεία οργάνωσης από το 1860 και μετά, με επιρροές από το δυτικό και επτανησιακό στοιχείο, λόγω της ένωσης των Ιονίων νησιών με την Ελλάδα. Οπως ήταν φυσικό δέχθηκε πολλαπλές επιρροές, κυρίως Μεσογειακές, τις οποίες όμως κατόρθωσε σε μεγάλο βαθμό να αφομοιώσει, με αποτέλεσμα το ελληνικό στοιχείο και η τοπική κουλτούρα να κυριαρχούν.

Το καρναβάλι πέρασε από διάφορα στάδια και μορφές. Ως αφετηρία της σημερινής του μορφής θεωρείται το 1966, όπου καθιερώθηκε το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού, που σημειώνει μέχρι σήμερα μεγάλη επιτυχία και στο οποίο συμμετέχουν πάνω από 50.000 νέοι της Πάτρας. Το κυνήγι είναι ένα απλό παιχνίδι πλοήγησης, που με τη φατασία και την ευρηματικότητα των Πατρινών, έγινε σήμερα ένα καρναβαλικό γεγονός που διαρκεί πάνω από 10 μέρες και αποτελεί τον κορμό του καρναβαλιού και της παρέλασης.

Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις, που αρχίζουν στις 17 Ιανουαρίου κάθε έτους και διαρκούν μέχρι την Καθαρή Δευτέρα, είτε προγραμματίζονται από την Επιτροπή Καρναβαλικών εκδηλώσεων του Δήμου, είτε σχεδιάζονται από τους ίδιους τους πολίτες και στηρίζονται στον αυθορμητισμό, την έμπνευση και τη δημιουργική ικανότητα των ίδιων των Πατρινών. Κάθε χρόνο το καρναβάλι εμπλουτίζεται με νέες εκδηλώσεις με κυρίαρχη την παρέλαση που γίνεται την τελευταία Κυριακή της αποκριάς και η οποία δεν είναι μόνο παρέλαση Καρναβαλικών εκδηλώσεων αλλά ένας συνεχής χωρός χιλιάδων Πατρινών που μεταμφιεσμένοι και οργανωμένοι σε πολυπληθή γκρούπ, κατακλύζουν τους δρόμους της πόλης χορεύοντας ξέφρενους ρυθμούς. Την προηγούμενη νύχτα του Σαββάτου παρόμοιας μορφή παρέλαση ξεχύνεται σε συσκοτεισμένους δρόμους, με μασκαρεμένους που κρατούν αναμμένους δαυλούς.

Παράλληλα με τις παρελάσεις των "μεγάλων" από το 1968 καθιερώνεται ένα καρναβάλι "μινιατούρα" στο οποίο συμμετέχουν υπό τη μορφή ποδηλατικού αγώνα αγόρια και κορίτσια μικρής ηλικίας (από πέντε χρονών) μασκαρεμένα, που δίνουν το δικό τους στίγμα στην περίοδο των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Οι μπέμπηδες αυτοί που συμμετέχουν, έδωσαν σ' αυτή την εκδήλωση το όνομά τους, που επικράτησε να λέγεται Baby rally.

Η γιορτή της Τσικνοπέμπτης, είναι μια άλλη σημαντική εκδήλωση που γίνεται την προτελευταία Πέμπτη της αποκριάς. Είναι ένα έθιμο που έρχεται να θυμίσει στους Πατρινούς συνήθειες της παλιάς Πάτρας, στις αρχές του αιώνα, όπου όλοι γλεντούσαν ψήνοντας και τσικνίζοντας στις γωνίες της πόλης χορεύοντας. τραγουδώντας και με άφθονο κρασί να ρέει.

Ο φημισμένος χορός "μπουρμπούλια" διοργανώνεται από το Δήμο στο Δημοτικό θέατρο της Πάτρας ΑΠΟΛΛΩΝ (αρχιτεκτονικό δημιούργημα του Τσίλλερ από το 1872, μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου). Στα μπουρμπούλια γυναίκες με μαύρα ντόμινα και μάσκα στο πρόσωπο, κυριαρχούν και επιβάλλουν τη θέλησή τους στο ανδρικό φύλο, που συμμετέχει με ένδυμα καθημερινό. Η είσοδος για τα μαύρα ντόμια είναι δωρεάν ενώ για τους άνδρες επι πληρωμή.

Παράλληλα με αυτές τις εκδηλώσεις σ' όλη την πόλη, σε σπίτια, σε κέντρα και από διάφορους συλλόγους ή ιδιώτες διοργανώνονται χοροί μεταμφιεσμένων.

Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις τελειώνουν την Κυριακή των αποκρεών το βράδυ με το κάψιμο του καρνάβαλου. Η Καθαρή Δευτέρα με διαγωνισμό πετάγματος αετού ολοκληρώνει το γλέντι που κράτησε περισσότερο από ενάμιση μήνα, αν και αρκετά μαγαζιά συνεχίζουν τους χορούς και για αρκετό καιρό μετά.